Islahçı hakkı korumasının şartları: Durulmuşluk nedir?
Islahçı Hakkı Rehberi Tem 03, 2024
Kanun’un 8. maddesine göre; “Birbirini izleyen çoğaltımlar sırasında veya belirli çoğaltım dönemleri sonunda ilgili özellikleri değişmeksizin aynı kalan çeşit, durulmuş kabul edilir”. UPOV Sözleşmesi’nin ve CPVR’nün 9. maddelerinde de paralel düzenlemeler yer almıştır. Durulmuşluk koşulunun saptanmasında da çeşidin ilgili özelliklerine bakmak gerekmektedir. İlgili özelliklerin çoğaltımlar sonunda değişmeksizin aynı kalması gerekmektedir.
Çeşidin teknik incelemesi esnasında durulmuşluk koşulunun gerçekleşip gerçekleşmediğini belirleyebilmek için çoğaltma işlemini bir kereden fazla yapmak gerekir. Dolayısıyla numunelerden çoğaltılan çoğaltım materyali en az bir kez daha çoğaltılmalı ve elde edilen çoğaltım materyallerinin ilk numunelerle aynı olup olmadığına bakılmalıdır.
Durulmuşluk ile yeknesaklık arasında bir ilişki mevcuttur. Durulmuşluk, yeknesaklıktan daha uzun bir süreyi içerir. Çeşidin durulmuş olması için, ilgili özelliklerin birbirini izleyen çoğaltmalar sonrasında veya belirli çoğaltım dönemleri sonrasında, değişmeden aynı kalması gerekir (BitÇeşK m. 8). Bu değişmeden kalma, çeşidin ayırt edici özellikleri yanında diğer özellikleri hususunda da olacaktır. Diğer bir ifadeyle, sadece değiştirilen özelliğin durulmuş olması yetmez, çeşidin zaten sahip olduğu özelliklerin de değişmeden aynı kalması gerekir. Çeşidin değişmeden kaldığının gösterilmesi, eşeyli olarak çoğaltılan çeşitlerde, eşeysiz olarak çoğaltılan çeşitlerden daha zordur. Bu nedenle generatif olarak çoğaltılan çeşitlerin durulmuşluğuyla ilgili test rehberleri daha yumuşak olacaktır.
Durulmuşluk şartının açıklanmasında, “değişmeden aynı kalma” ifadesine yer verilmiştir. Bu ifade, durulmuşluk şartına ilişkin incelemenin, yeknesaklıkla ilgili incelemeden farklı olarak, bir kereden daha fazla uygulanmasını göstermektedir. BitÇeşK Yön. m.17/2’de, FYD (DUS) testlerinde deneme süresi süs bitkilerinde en az bir, çok yıllık tarla bitkileri ve ağaçlarda üç, diğer türlerde ise iki yetiştirme sezonu olarak belirlenmiştir. FYD testlerinde çeşitle ilgili herhangi bir problemin ortaya çıkması halinde bu süreler uzatılabilir (BitÇeşK Yön m.17/3).
İlgili özelliklerin değişmeden aynı kalması, bu özelliklerin kalıtımsal özellikler olduğunu gösterir. İlgili özellikler, çeşidin ayırt edici tüm özelliklerini ifade etmektedir. Bu nedenle, tüm bu özellikler değişmeden aynı kalmalıdır. Diğer özelliklerin kaybolmasına karşılık tek bir özelliğin muhafaza edilmesi, çeşidin korunmasını sağlamaz.