Islahçı hakkının tükenmesinin istisnaları var mı?
Islahçı Hakkı Rehberi Ağu 04, 2024
Islahçı hakkının konusunu teşkil eden materyalin çoğaltılabilme özelliğinden dolayı tükenme ilkesine bir takım sınırlamalar getirmek gerekmiştir.
Kanunda sayılan ilk sınırlama, sonraki tasarrufun hak konusu çeşidin çoğaltılmasına imkan veren faaliyetlerden oluşması halidir. Böyle bir durumda ıslahçı hakkı tükenmeyecek, diğer bir ifade ile, çeşidin çoğaltım materyalini satın alan kişi bu materyali hak sahibinin izni olmaksızın yeniden çoğaltım materyali olarak kullanıp çoğaltamayacaktır.
Hakkın tükenmiş sayılmayacağına ilişkin ikinci sınırlama, koruma sağlamayan ülkeye ihracat ile ilgilidir. Buna göre, satış veya diğer şekilde piyasaya sunma, çeşidin ait olduğu cins ve türlü koruma kapsamına almamış bir ülkeye, çeşidin çoğaltılmasına imkan verecek materyalin ihraç edilmesi faaliyetini içeriyorsa, hak tükenmemiş sayılır (BitÇeşK m. 31/2). Çeşidin ihracatı ile ilgili bu önlem, ıslahçının kendi haklarına sahip olmadığı bir ülkede kendi çeşidinin çoğaltımını önlemeyi amaçlamaktadır. Zira, hakkın sahibi, bu ülkede bir korumaya sahip değildir. Çeşidin sahibi, materyalin üretilmesi halinde elde edeceği adil ücreti, koruma sağlamayan ülkeye ihraç ve bu ülkede materyalin izinsiz çoğaltılması halinde elde edemeyecektir. Söz konusu materyalin Türkiye’ye ithali durumunda hak sahibi hakkı tükenmemiş olduğundan ithalatı önleyebilecektir. Bu hüküm, sadece çoğaltım materyalinin ihracıyla ilgilidir. Buna karşılık, çoğaltım materyali dışındaki materyaller, örneğin gıda olarak tüketilmek üzere hazırlanmış materyallerin ihracı, diğer bir ifadeyle çeşidin hasat edilmiş materyalinden doğrudan imal edilen ürünlerin (örneğin zeytinden üretilen yağ) ihracı halinde, bu materyaller için hak tükenir. Zira bunlar çoğaltım materyali niteliğine sahip olmadıklarından o ülkede tekrar üretilemezler.CPVR’de de hakkın tükenmesi sayılmayan haller BitÇeşK ile aynı şekilde ifade edilmiştir. Buna göre, eğer çeşit materyali elden çıkarılırken çoğaltım kastedilmemişse (örneğin, çeşidi çoğaltmak amacıyla lisansı verilmek istenmemişse) söz konusu çeşidin daha fazla çoğaltımını içeren eylemler hakkın tükenmesi dışındadır (CPVR m. 16/a). Yine, çeşidin ait olduğu cins ve türe koruma sağlamayan üçüncü bir ülkeye çeşidin ihracatını içeren eylemler, materyallerin nihai tüketim amacıyla ihraç edilmesi hariç, hakkın tükenmesi sonucunu doğurmayacaktır (CPVR m. 16/b).