Çeşidin tüm nesilleri yeknesaklık koşulunu sağlamak için birebir aynı mı olmalıdır?
Islahçı Hakkı Rehberi Tem 03, 2024
Yeknesaklık şartı, çiftçilerin belirli bir derece bir örneklik gösteren tohumları satın almasını sağlayıcı bir kontrol mekanizmasıdır. Zira, nesillerdeki farklılıkların bazı limitler içinde kalması halinde, ıslahçı hakkı verilmektedir. Islahçı hakkı düzenlemelerinde yer alan “muhtemel değişiklikler” ifadesi, yeknesaklığın %100 oranında olmayabileceğini göstermektedir. Amerikan Hukuku’na göre yeknesaklık için “herhangi bir varyasyonun tanımlanabilir, öngörülebilir ve ticari olarak kabul edilebilir olması” gerekmektedir [PVPA m. 2401/(a)-(3)]. Burada, ticari olarak kabul edilebilme, yeknesaklık için açıkça ifade edilmiştir. Ticari olarak kabul edilme için, ıslah edilmiş tohumu satın alan kişilerin o tohumdan elde etmek istediği verimliliği sağlayacak derecede yeknesaklığın sağlanmış olması gerekir. Diğer bir ifadeyle, çiftçinin satın aldığı tohumdan, istenmese de belirli oranda farklı çeşitler elde edilebilir ancak asıl elde edilmek istenen çeşidin, oran bakımından ticari bir değer taşıyacak miktarda olması gerekir.
Tip dışı çeşitlerin hesaplanmasında, UPOV rehberinden yararlanılabilecektir (BitÇeşK Yön. m. 17/4). Burada, çeşidin çoğaltım metoduna bağlı olarak, tip dışı standart populasyon ve yeknesaklığı kabul edilebilir istatistiksel hesaplamalar yapılmıştır. Yine CPVO’nun her tür için belirlediği FYD (DUS) testlerinden de yararlanılabilecektir (BitÇeşK Yön. m. 17/4). Örneğin, Lycopersicon lycopersicum L. Karsten ex. Farw (tomato) için yayınlanan rehberde, tip dışı populasyon standardı %1 ve yeknesaklığı kabul edilebilirlik en az %95 olmalıdır. Bu rehbere göre, bitki sayısı beşe kadar ise, hiç tip dışı olmayacaktır. Buna karşılık, bitki sayısı 6-35 arasında ise en fazla bir tip dışı, 36-82 arasında ise en fazla iki tip dışılığa izin verilebilir. Bu sınırlar içinde kalan çeşit, yeterli şekilde yeknesak kabul edilmektedir.