Islahçı hakkı tükenir mi?
Islahçı Hakkı Rehberi Ağu 04, 2024
Korunan bir çeşide ait veya bu çeşitten esas itibarıyla türetilen çeşitlere, korunan bir çeşitten farklı olmayan çeşitlere ve üretilmeleri için her defasında koruma altındaki bir çeşidin kullanımını gerektiren çeşitlere ait materyal veya bu materyalden elde edilen materyal, yurt içinde ıslahçı tarafından veya onun rızasıyla satılmış veya diğer bir şekilde pazarlanmış ise ıslahçı hakkı tüketilir (BitÇeşK m. 31/1). Burada belirtilen çeşide/çeşitlere ait materyal kavramı; her türlü çoğaltım materyalini, bütün bitkiyi veya bitki kısımlarını kapsayan hasat edilmiş materyali ve hasat edilmiş materyalden doğrudan elde edilen her türlü ürünü kapsamaktadır (BitÇeşK m. 31/3). Bu nitelikteki materyal veya ürünlerin konu olacağı sonraki tasarruflara karşı ıslahçı hakkı ileri sürülemeyecektir (BitÇeşK m. 31/1). Buna karşılık, çoğaltım materyalini satın alan, bunu üretip tekrar çoğaltım materyali olarak satamaz. Bu, ıslahçı hakkının yetkilendirmesi gereken bir eylemdir. Hakkın tükenmesi bu halde söz konusu değildir (BitÇeşK m. 31/2). Bu durumda, çeşidin çoğaltılması için ayrıca (bir lisans hakkı almak suretiyle) yetkilendirilme gerekecektir.
Tükenme, sınai hakkın somutlaştığı materyal açısından söz konusu olup, ıslahçı hakkının tükenmesi söz konusu değildir. Islahçı hakkı bakımından tükenmeye konu olan, korunan çeşidin materyali veya bu materyalden doğrudan imal edilen üründür. Bu materyal, tüm bir bitki olabileceği gibi, çoğaltım materyalleri de olabilir. Buna karşılık, çeşit üzerinde ıslahçı hakkının kendisinin tükenmesi söz konusu değildir.
Tükenme ilkesi, genel olarak fikri ve sınai mülkiyet haklarının hak sahibine tanımış olduğu ilgili ürünlerin imal edilmesi ve bunların ilk satışı konusundaki mutlak hak karşısında, menfaatlerin dengelenmesi amacıyla bu hakkın sınırının belirlenmesi gereği ile ortaya çıkmış bir ilkedir. Fikri ve sınai mülkiyet haklarının kapsamında olan malları bizzat hak sahibinin veya onun izniyle bir başkasının ilk defa piyasaya sunmasından itibaren bu mallar üzerindeki hak tüketilmiş olacaktır. Bundan sonra hak sahibi, bu malları tekrar piyasaya sokan kişilere karşı hak ileri süremeyecektir. Tükenme ilkesi, ıslahçı hakkı bakımından özellik arz eder; zira hakkın konusunu teşkil eden bitki çeşidinin üzerinde somutlaştığı eşya çoğaltılma özelliğine sahip olabilir. Bu nedenle ilkenin mutlak bir şekilde uygulanması ıslahçı hakkı sahibinin hakkını değersizleştirebilir.
Tükenmenin gerçekleşebilmesi, materyalin hak sahibi tarafından veya onun rızasıyla (örneğin lisans hakkı sahibi tarafından) satılmasına veya diğer bir şekilde pazarlanmasına bağlıdır. Hak sahibinin izni ile piyasaya sürülen bu materyali elde eden kişi, bu materyal üzerinde istisnalar dışında serbestçe tasarrufta bulunabilir. Zorunlu lisans halinde dehakkın tükendiğinin kabulü gerekir.