Çiftçi istisnasından yararlanabilmenin koşulları nelerdir?
Islahçı Hakkı Rehberi Ağu 04, 2024
a) Kanunda Sayılan Türlerin Üretilmesi
Çiftçi istisnası sadece Kanun’da sayılmış olan türlere uygulanır. Bu türler dört başlık altında sayılmışlardır: Tahıllar (buğday, arpa, çeltik, yulaf, çavdar, tritikale), yemeklik baklagiller (kuru fasulye, nohut, mercimek, bezelye, bakla), yem bitkileri (yonca, korunga, fiğ, üçgül) ve endüstri bitkileri (pamuk, tütün, patates, kolza, yer fıstığı, soya) (Çiftçiİst Yön m. 8). Görüldüğü üzere, istisna sadece tarımsal bitki türlerinin (bahçecilik ve süs bitkileri kapsam dışındadır) bazılarına tanınmıştır. Bunun sebebi, kamu yararının daha geniş bir istisna gerektirmemesidir. Ayrıca hibrit ve sentetik çeşitler istisna dışında tutulmuştur (Çiftçiİst Yön m. 8/1).
b) Küçük Çiftçilere Uygulanması
Çiftçi istisnasından yalnızca küçük çiftçiler faydalanabilmektedir (Çiftçiİst Yön m. 9/1). Kanun’un 17/3(b) maddesi uyarınca, küçük çiftçiler; çiftçi istisnası kapsamında tutulan türlerden en fazla 92 ton tahıl üretmek için kullanılması gerekli araziden daha küçük araziye sahip çiftçiler veya diğer türler için karşılaştırılabilir kriterleri sağlayan çiftçilerdir. Karşılaştırılabilir kriterler yönetmelikle belirlenir. Bu çiftçiler hak sahibine herhangi bir bedel ödemeyecektir.
Kanun’un 17/3(c) maddesi uyarınca korunan çeşidi kullanan ve istisna dışında kalan çiftçiler ise hak sahibine belirli bir bedel ödeyecektir. Hak sahibine ödenecek bedel, hak sahibi ile ilgili çiftçi arasında yapılacak sözleşme ile belirlenecektir. Böyle bir sözleşmenin yapılmadığı durumlarda ödenecek ücretin üst sınırı, aynı veya benzer bölgede, aynı veya benzer çeşidin sözleşmeli üretimleri için en alt sertifikalı tohumluk sınıfında; aynı veya benzer çeşidin sözleşmeli üretimleri için ödenen ücret olarak belirlenmiştir (Çiftçiİst Yön m. 10). Çiftçi ile hak sahibi arasında bedelin ödenmesi konusunda anlaşma sağlanamamışsa, çiftçinin kişisel sorumluluğu, ekilen tohumun hasat edildiği günden itibaren başlayacaktır (Çiftçiİst Yön m. 11/1). Hak sahibi ve çiftçi arasında ödemenin zamanı ve şekli tespit edilemediği takdirde, her ürün için hasat tarihini takiben altı ay içinde ödemenin tamamlanmış olması gerekmektedir (Çiftçiİst Yön m. 11/2).
c) Çiftçinin Sorumluluklarını Yerine Getirmesi
Çiftçi istisnasından yaralanabilmek için çiftçilerin ayrıca Kanun’da ve Çiftçi İst. Yönetmeliğinde düzenlenen bazı sorumlulukları yerine getirmesi gerekmektedir. Bu yetki ve sorumluluklar, çiftçinin arazisini devretmesi hali dışında, diğer kişilere devredilemeyecektir (Çiftçiİst Yön m. 7/a).
Kanun’un 17/3(d) maddesi ve Çiftçi İstisnası Yönetmeliği’nin 9/2 maddesi uyarınca, istisnadan yararlanan çiftçiler, hak sahibinin talep ettiği her türlü bilgi ve belgeyi vermek zorundadır. Hak sahibi çiftçiden, adı, yerleşim yeri, arazisinin adresi, çiftçinin arazisinden elde ettiği üründen tohumluk olarak hak sahibinin bir veya daha fazla çeşidini kullanıp kullanmadığı, böyle bir kullanımda bulunmuşsa ilgili çeşit veya çeşitlerden elde ettiği üründen çiftçinin kullandığı miktar, varsa çiftçi için söz konusu materyali ekim için hazırlayan kişi veya kişilerin isim ve adresleri gibi bilgileri isteyebilir. Hak sahibi gerekirse bu konuda Genel Müdürlükten yardım isteyebilir . Genel Müdürlük bu durumda, ücreti karşılığında, konuyla ilgili bilgi ve belgeleri hak sahibine verebilir.
Çiftçi ayrıca koruma altında olan bir çeşitten hasat ettiği ürünü, hak sahibinin izni olmaksızın, belirli haller dışında, tohum olarak işlenmek üzere işletmesinden dışarı çıkartamaz. Söz konusu belirli haller, çiftçinin, tohumluk olarak işlemeye giren materyal ile işleme sonucunda elde edilen materyalin aynı olmasını garanti edecek önlemleri almış olması ve hasat edilen ürünün tohumluk olarak işlenmesinin bir tohumluk hazırlayıcı tarafından yapılacağını garanti etmesi halleridir (Çiftçiİst Yön m. 17).