Islahçı hakkı sahibi çeşit üzerine hangi yetkilere sahiptir?

---

Islahçı hakkı sahibine geliştirdiği çeşit üzerinde inhisari yetkiler verilmiştir. UPOV’un ıslahçı hakkının kapsamına ilişkin ifadesinden, yetkilerin sınırlayıcı olarak belirlenmediği anlaşılmaktadır. Bu nedenle, üye devletler ıslahçı hakkı sahibinin yetkilendirmesi gereken eylemleri, ıslahçı hakkı istisnaları ve hakkın tükenmesi dışında genişletebilecektir (UPOV m. 14/4). BitÇeşK’da ıslahçı hakkı sahibinin yetkilendirmesi gereken eylemler UPOV ile benzer şekilde düzenlenmiştir. Buna göre, korunan çeşidin, üretimi veya çoğaltılması, çoğaltım amacıyla hazırlanması, satışa arz edilmesi, satılması veya diğer şekillerde piyasaya sürmesi, ihraç veya ithal edilmesi, burada sayılan amaçlardan biri için depolanması, hususunda hak sahibine inhisari yetkiler verilmiştir (BitÇeşK m. 14/1). Bu hakları kullanmak isteyen kişinin, ıslahçı hakkı sahibinden izin alması gerekir. Islahçı hakkın sahibi, üçüncü kişiye verdiği yetkinin kapsamını sınırlandırabilir veya şarta bağlayabilir (BitÇeşK m. 14/4).

a) Çeşidin Üretimi veya Çoğaltımı (BitÇeşK m. 14/1-(a))

Kanun’un 1/(g) maddesine göre çoğaltım veya çoğaltma; “Asıl veya ebeveyn bitkilerle aynı özellikleri taşıyan bir sonraki nesil bitkilerin elde edilmesini”, Kanun’un 1/(h) maddesine göre üretim veya üretme ise “Ürün veya çoğaltım materyali elde etmek amacıyla bitki yetiştirilmesini” ifade eder. Çeşidin üretilmesi ve çoğaltılması hak sahibinin iznine tabidir. Burada, bitki çeşidini üretmek veya çoğaltmak, hakka tecavüz için yeterli olup, üretilen veya çoğaltılan bitkilerin veya çoğaltım materyalinin ticarete konulması şart değildir.

b) Çeşidin Çoğaltım Amacıyla Hazırlanması (BitÇeşK m. 14/1-(b))

Çeşidin çoğaltım amacıyla hazırlanması, çeşidin çoğaltım materyallerinin temizlenmesi, kurutulması, yetiştirilecek alanın hazırlanması gibi eylemleri içerir. Bu eylemlerin birbiriyle illiyetin kurulması gerekir.

c) Çeşidin Satışı veya Diğer Şekillerde Piyasaya Sürülmesi 

(BitÇeşK m. 14/1-(d))

Satış, satıcının, satılanın zilyetlik ve mülkiyetini alıcıya devretme, alıcının ise buna karşılık bir bedel ödeme borcunu üstlendiği sözleşmedir (TBK m. 207). İhlalin gerçekleşebilmesi için, satılan materyalin teslim edilmiş olması veya en azından satıcının sattığı materyalin teslimini gerçekleştirebilecek durumda olması gerekir. Eğer satıcı, sattığı materyali teslim edebilecek durumda değilse, sadece satış sözleşmesinin yapılmış olması tecavüz için yeterli değildir. Örneğin, yeni bitki çeşidine veya onun çoğaltım materyaline sahip olmadan bir satış sözleşmesi yapan, sözleşmeyi yerine getiremeyeceğinden, hak sahibinin bir hakkını ihlal etmiş olmayacaktır. Bununla birlikte, kişi çeşidin çoğaltım materyalini edinip teslim edebilecek duruma gelmişse, ihlal eylemi gerçekleşmiş olur. 

BitÇeşK, sadece satışı yasaklamamış, ayrıca diğer şekillerde piyasaya sürmeyi de yasaklamıştır. Bu nedenle, çeşidin ödünç verilmesi, bağışlanması, ticari bir amaç taşınmadan yani bir ücret alınmadan dağıtılması, çeşit üzerinde başkasına kullanım hakkı tanınması da yasak eylem teşkil edecektir.

d) Çeşidin Satışa Arz Edilmesi (BitÇeşK m. 14/1-(c))

Satış yanında, satışla arz edilme de hak sahibinin yetkilendirmesi gereken eylemler arasında ifade edilmiştir. Satışa arz edilme, diğer yetkilendirme gereken (satış, üretim, çoğaltma gibi) eylemlerden bağımsız bir tecavüz halidir. Bu nedenle fiilen satış gerçekleşmese bile, satışa arz etme, ihlal fillini oluşturacaktır.

e) Çeşidi İhraç veya İthal Etmek 

İthal ve ihraç, gerçekleştirilmeleri için, hak sahibinden izin alınması gereken eylemlerdir.

f) Çeşidi Depolamak 

Depolamak da ıslahçı hakkı sahibinin münhasır yetkilerine dahil bir eylemdir. Kanun’da depolamak fiilinin herhangi bir amaçla yapılması aranmamaktadır. Oysa UPOV Sözleşmesi’nde ve CPVR’de, ıslahçı hakkı sahibinin diğer yetkilerine dahil olan çoğaltım, satım gibi eylemleri gerçekleştirmek amacıyla yapılan bir depolamadan bahsedilmektedir. Depolamanın hakka tecavüz teşkil edebilmesi için, yukarıda sayılan eylemlerden biri için yapılması gerekir. Hak sahibinin yetkisi dışında kalan, ıslahçı hakkı istisnaları (şahsi amaçla sınırlı kalan ve ticari amaç taşımayan depolama, deneme amaçlı depolama, başka bir çeşit ıslahı için depolama), hakka tecavüz niteliğinde olmayacaktır.