Islahçı hakkının kapsamına çeşidin çoğaltım mateyali, çeşitten hasat edilmiş materyal ve hatta hasat edilmiş materyalden doğrudan elde edilen ürünler girer mi?

---

Islahçı hakkı sahibinin, korunan çeşit ve onun çoğaltım materyali üzerinde sahip olduğu münhasır haklar, çoğaltım materyalinin izinsiz kullanımı sonucu elde edilen hasat edilmiş materyal ve hasat edilmiş materyalden doğrudan elde edilen ürünler üzerinde de kabul edilmiştir (BitÇeşK m. 14/2 ve 3). Diğer bir ifadeyle, hakkın kapsamına, korunan çeşit (tamamı veya kısımları), onun çoğaltım materyali, hasat edilen materyal, hasat edilen materyalden doğrudan elde edilen mamul maddeler girmektedir (BitÇeşK m. 14/3; UPOV m. 14/3; CPVR m. 13/4). Buna hakkın aşağı doğru akması denmektedir. Böylelikle, hasat edilmiş materyal veya hasat edilmiş materyalden doğrudan elde edilen mamul maddelerle (örneğin patatesten elde edilen cips, elmadan elde edilen elma suyu) ilgili olarak yukarda sayılan eylemler için de hak sahibinden izin alınması gerekli kılınmıştır. Örneğin, ıslahçısının izni dışında bir çilek çeşidinin çoğaltım materyalinden elde edilen çilekler ve bu çileklerden elde edilen marmelat üzerinde ıslahçı, hak sahibi olacaktır. Ancak, ıslahçı hakkının, hasat edilmiş materyale ve mamul (işlenmiş) maddelere genişlemesi, hasat edilen materyalin, çoğaltım materyalinin izinsiz kullanımı sonucu elde edilmesine bağlıdır. Diğer bir ifadeyle, eğer hasat edilmiş materyal, çoğaltım materyalinin izinli kullanımı neticesi elde edilmişse, bu hasat edilmiş materyalden elde edilen mamul maddeler için hak sahibinden ayrıca izin almak gerekmeyecektir.

Hasat edilen materyal ve bu materyalden elde edilen mamul maddeler üzerinde korumanın sağlanması, hak sahibinin çeşidin çoğaltım materyalinin kullanılmasını engellemek için bir önceki aşamada makul bir fırsata sahip olmayabileceği dikkate alınarak öngörülmüştür. Eğer hak sahibi, çoğaltım materyalinin kullanılmasını engellemek için, daha önce makul bir fırsata sahip olmuş ve bu hakkını kullanmamışsa, artık hasat edilmiş materyal ve hasat edilmiş materyalden elde edilen mamul maddeler üzerinde yetkisini kullanamayacaktır (BitÇeşK m. 14/2 ve 3). Örneğin, ıslahçı, çeşidinin çoğaltım materyalinin izinsiz kullanıldığını bilmesine rağmen, hakkını ileri sürmemişse, o materyalin kullanılması neticesi elde edilen hasat edilen materyal veya mamul maddeler üzerinde hakkını kullanamayacaktır.

Hak sahibinin, hakkını kullanması konusunda daha önceki aşamada makul fırsata sahip olup olmadığı, mahkemelerce, olayın tüm halleri dikkate alınarak takdir edilecektir. Örneğin çeşidin hasat edilen materyali, ıslahçı hakkını korumayan bir ülkeden ithal edilmişse veya hakkın sahibi çoğaltım materyalinin, hasat edilen ürün elde etmek için kullanıldığının farkında değilse bu durum söz konusudur olabilir. Korunan bir çeşit, ıslahçı hakkını korumayan bir ülkede izinsiz çoğaltılabilir. Bu durumda hak sahibi, hakkını korumak için bir fırsata sahip olamayacaktır. Ancak daha sonra, koruma sağlamayan ülkede izinsiz çoğaltılan materyalden hasat edilen materyal veya hasat edilen materyalden doğrudan elde edilen mamul maddeler ithal edilebilir. Bu durumda, hak sahibi ıslahçı hakkını koruyan ülkede, münhasır hakkını ileri sürebilir. Zira artık hakkını korumak için makul bir fırsata sahip olmuştur. Bu fırsata sahip olmasına rağmen hakkını kullanmamışsa, artık bir daha o hasat edilen materyal ve hasat edilen materyalden elde edilen mamul maddeler üzerinde hakkını kullanamayacaktır.

Belirtmek gerekir ki, hak sahibinin hakkını kullanamaması, sadece o hasat edilen materyalle ilgili eylemler içindir. Buna karşılık, hasat edilen materyal tekrar üretilip çoğaltılamaz. Diğer bir ifadeyle, izinsiz olarak çeşidin çoğaltım materyalini kullanıp hasat eden kişi, bu hasat edilmiş materyalin içinde bulduğu çeşidin çoğaltım materyalini yani tohumları yeniden üretip çoğaltamaz. Dolayısıyla, hasat edilen materyalin tekrar üretilip hak sahibinin haklarının sonsuza dek ihlali söz konusu değildir. Her izinsiz üretimde, hak sahibi hakkını kullanabilecektir.Islahçı hakkı sahibine ayrıca, esas itibariyle türetilmiş çeşitler, korunan bir çeşitten farklı olmayan çeşitler ve üretilmeleri için her defasında koruma altındaki bir çeşidin kullanımını gerektiren çeşitlerin de serbestçe kullanımını önleme yetkisi tanınmıştır.