Islahçı hakkının sınırlandırıldığı haller: Genel sınırlandırma halleri
Islahçı Hakkı Rehberi Ağu 04, 2024
1. Şahsi Amaçla Sınırlı Kalan ve Ticari Amaç Taşımayan Faaliyetler (BitÇeşK m. 16/(a))
Üçüncü kişilerin çeşit üzerindeki kişisel amaçlı faaliyetleri hakka tecavüz niteliğinde değildir. Üçüncü kişi, korunan çeşidi kendi ihtiyacı için, kendi bahçesinde, balkonunda veya serasında yetiştirebilecektir.
2. Deneysel Amaçlarla Yapılan Faaliyetler (BitÇeşK m. 16/(b))
Deneysel amaçla yapılan eylemler ıslahçının iznini gerektirmez. Bu hükme örnek olarak, üniversitelerin yürüttüğü, çeşidin farklı iklim şartlarında, farklı toprak tiplerinde yapılan testlerini kapsayan bilimsel araştırmalar gösterilebilir.
3. Yeni Bitki Islahıyla İlgili Eylemler (BitÇeşK m. 16/(c))
Korunan çeşidin yeni bir bitki çeşidi ıslahı için kullanılması, bir ihlal oluşturmayacaktır. Bu istisna, korunan bir çeşidin ıslahçı hakkı sahibinden izin almaksızın, diğer çeşitlerin ıslahında genetik materyal kaynağı olarak kullanabilmesini sağlamak amacıyla getirilmiştir. Bu istisnada kişiler, korunan çeşidi, ona eşsiz ve değerli özelikler katmak suretiyle geliştirmek üzere kullanabilir. Bunu sağlamak için de, ilk çeşidin özellikleri öğrenilebilecektir. Bu bakımdan bu istisna, ıslahçı hakkı sertifikası sahibinin rakipleri için, patent altında yasak olan buluş bilgisini kullanma imkanı sağlamaktadır.
Korunan çeşidin yeni çeşit ıslahı için kullanılması, sınırsız değildir. Yeni çeşit ıslah istisnası, korunan çeşitten farklı olmayan çeşitlerin veya esas itibariyle türetilmiş olan çeşitlerin veya üretilmeleri her defasında koruma altındaki çeşidin kullanımını gerektiren çeşitlerin (yani hibrit çeşitlerin) geliştirilmesinde uygulanmayacaktır (BitÇeşK m. 16/c). Dolayısıyla, esas itibariyle türetilmiş çeşit (ETÇ) sahibi, ilk (kaynak) çeşit sahibinden izin almak zorundadır. Yeni çeşit ıslahı istisnası korunan çeşit üzerinde “iyi niyetli araştırmalara” izin vermektedir. Bu nedenle, bu istisnanın kötüye kullanılması, korunan çeşitten esas olarak türetilen çeşitlerin kullanılması için ilk çeşit sahibinden izin alınma gerektirilerek sınırlandırılmaya çalışılmıştır. Aynı şekilde yeni çeşit ıslah istisnası, üretmeleri için her defasında korunan çeşidin kullanımını gerektiren çeşitlere uygulanmayacaktır. Üretilmeleri için her defasında korunan çeşidin kullanımını gerektiren çeşitler, hibritlerdir. Bu nedenle, hibrit çeşidini oluşturan ebeveyn hatlar kullanılarak ıslah faaliyetinde bulunulamayacaktır.
Yeni çeşit ıslahı istisnasında, ilk çeşitten yapılacak yeni ıslahların hangi amaçla yapıldığına dair bir sınırlandırma getirilmemiştir. Diğer bir ifadeyle, diğer bir çeşidin ıslah edilmesi bilimsel nedenlerle veya deneme amacıyla olmasına gerek yoktur, diğer çeşit ticari bir amaçla da ıslah edilebilecektir.