Ortak ıslahçılık halinde ıslahçılardan her biri çeşit üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabilir mi?
Islahçı Hakkı Rehberi Tem 12, 2024
Ortak ıslahçılık durumunda her hak sahibinin, diğer hak sahiplerine yazılı bildirimde bulunduktan sonra hak konusu çeşidi kullanabilme hakkı bulunmaktadır (BitÇeşK m.11/3-(b)). Türk Medeni Kanunu’nun 693/1 maddesinde, paydaşlardan her birinin diğerlerinin hakları ile bağdaştığı ölçüde paylı maldan yararlanabileceği ve onu kullanabileceği düzenlenmiştir. Ortak ıslahçılardan her biri, çeşidi ekerek ondan elde ettiği ürünü hasat edebilir. Bunlardan elde ettiği ürünleri kendi ihtiyaçları için kullanabileceği gibi, satabilir. Bu durum, paydaşlardan her birinin diğerlerinin hakları ile bağdaştığı ölçüde mümkündür.
BitÇeşK, başvuru ve tescilden doğan hakların herhangi bir şekilde tecavüze uğraması halinde, bağımsız olarak her bir ortağın, üçüncü kişilere karşı hukuk ve ceza davası açabileceğini düzenlemiştir (BitÇeşK m.11/3 – (d)). Üçüncü kişilere karşı hukuk veya ceza davası açılması halinde, diğer hak sahiplerinin davaya katılabilmeleri için durum, davayı açan tarafından, davanın açıldığı tarihten itibaren bir ay içinde diğer pay sahiplerine bildirilecektir (BitÇeşK m. 11/4). Burada, diğer ortaklara bildirimde bulunmak, onların da davaya katılabilmelerini sağlamaya yönelik olup, onlarla birlikte dava açma zorunluluğu doğurmamaktadır. Örneğin, bu amaçla her bir pay sahibi, ıslahçı hakkına tecavüz nedeniyle tecavüzün durdurulması veya giderilmesi amacıyla dava açabilir. Pay sahibi, bu davayı, üçüncü kişilere karşı açabileceği gibi, payına tecavüz eden diğer pay sahibine karşı da açabilir. Paylı mülkiyette korumanın malın tamamını kapsaması nedeniyle, bir ortağın başvurduğu koruma tedbirlerinden diğerleri de yararlanır (TMK m. 693/3).
Ortak çeşidin yönetimi konusunda taraflar anlaşma yapabilirler (TMK m. 689/1). Taraflar arasında sözleşme yoksa, aranacak karar nisabı, işin önem derecesine göre değişmektedir. Buna göre, çoğunluk aksine karar vermedikçe, olağan yönetim işlerini yapmaya, pay sahiplerinden her biri yetkilidir (TMK. 690/1). Buna uygun olarak, BitÇeşK’da “her hak sahibi, hak konusu çeşidin korunması için gerekli önlemleri alabilir” (BitÇeşK m.11/3 – (c)) hükmü yer almıştır. Örneğin, çeşidin uygun bir ortamda muhafaza edilmesini her bir ortak sağlayabilir.
Önemli yönetim işlerinin yapılabilmesi ise, pay ve paydaş çoğunluğunun sağlanmasını gerektirmektedir (TMK m. 691). Olağanüstü yönetim işleri ve tasarruflarda bütün paydaşların rızası gerekir (TMK m. 692/1). Örneğin, bitki çeşidi üzerindeki hakkın devredilmesi veya rehnedilmesi için oybirligi şarttır. Yine çeşidin kullanım hakkının üçüncü kişilere devri konusunda (üçüncü kişilere lisans hakkı tanınması konusunda) tüm hak sahiplerinin birlikte hareket etmesi gerekmektedir. Hak sahipleri arasında uyuşmazlık olması durumunda, lisans hakkının tanınmasını isteyen hak sahibinin açacağı davayla lisans hakkı tanınıp tanınamayacağını Mahkeme takdir edecektir (BitÇeşK m.11/6).