Tescile konu olabilecek çeşide isim belirlenirken nelere dikkat edilmelidir?
Islahçı Hakkı Rehberi Tem 03, 2024
Çeşide ıslahçısı tarafından isim verilmekle birlikte, ıslahçı, ismi belirlerken tamamen serbest değildir. Çeşidin isimlendirilmesi, ıslahçı hakkı düzenlemeleri tarafından bazı kurallara tabi tutulmuştur. İsimlendirme, UPOV, CPVR ve hukukumuzda benzer şekilde düzenlenmiştir (UPOV m. 20; CPVR m. 63; BitÇeşK m. 9 ve 42-(a)). Bu düzenlemelerde, isimlendirme hususunda bazı engeller kabul edilmiştir. Bu engellerin neler olduğunu belirlemede, çeşit ismi hakkında UPOV’un açıklayıcı notları (Explanatory Notes on Variety Denominations Under the UPOV Convention) ve CPVR’nin isimlendirme hükümlerine açıklık kazandırmak üzere hazırladığı düzenlemelerden faydalanılabilir.
İsim, çeşidin tanınmasını sağlamak kaydıyla anlamlı veya anlamsız bir kelime veya kelime grubundan, kelime ve rakamlardan veya harf ve rakamlardan oluşabilir (BitÇeşK m. 9/2). Çeşit için, Türkiye’de veya UPOV Sözleşmesine taraf bir ülkede bir isim tescil edilmiş ve kullanılmakta ise ıslahçı hakkı başvuruları bu isimle yapılacaktır (BitÇeşK m. 9/3).
İsim, çeşidin tanınmasını mümkün kılacak şekilde olmalıdır [BitÇeşK m.42/a (2)]. Bu amaçla isim, yazma veya konuşmada, ortalama kullanıcılar için tanıma veya kopyalama hususunda zor olmamalıdır. Aynı şekilde, çeşit ismi, (örneğin “ve” yerine “&” kullanılması gibi) yerleşmiş kısaltmalar hariç, telaffuz edilemeyecek şekilde harf serilerinden oluşamaz. BitÇeşK m. 42/a-(2)’de, ismin, dil bilimi açısından çeşidin tanınmasında yeterli olması gerektiği belirtilmiştir. Bu ifadeye göre, dilde kullanılmayan harfler de çeşit isminde kullanılamaz. Bu, genellikle Arap alfabesi, Slav temelli alfabe gibi, benzer olmayan alfabeler için söz konusudur. Bu durumda o isim, Latin alfabesiyle yeniden harflendirilerek önerilmelidir. Bu bakımdan, Latin alfabesinde kullanılan X, W gibi harfler çeşit isminde yer alabilecektir.
Hukukumuzda, sadece rakamlardan oluşan (örneğin 1254) ismin kabul edilmeyeceği; buna karşılık, rakamlarla birlikte kelime veya rakamlarla birlikte harf varsa isim olarak kabul edileceği ifade edilmiştir (BitÇeşK m.9/2). UPOV m.20/2’de de, çeşit isminin sadece rakamlardan oluşamayacağı; buna karşılık eğer bu durum çeşidin isimlendirilmesi için yerleşmiş bir uygulama ise, sadece rakamların da çeşit ismi olarak kullanılabileceği belirtilmiştir. Aynı şekilde isim, kelimelerden oluşacağından, noktalama işareti veya diğer semboller, isim olarak kullanılamayacaktır.
CPVO rehberine göre isim üçten fazla kelime veya unsurdan oluşamayacaktır. Tek bir kelime de ondan fazla karakter içeremeyecektir. Hukukumuzda, ismin kelime grubundan oluşabileceği belirtilmesine karşın bir miktar sınırlandırılması yapılmamış; diğer bir ifadeyle üçten fazla kelime veya ondan fazla karakter içeremeyeceğine ilişkin bir hüküm yer almamaktadır. Anca ismin çeşidin tanınmasını sağlayacak nitelikte olması nedeniyle [BitÇeşK m.42/a 82)], üçten fazla kelime içeren isim veya ondan fazla karakter içeren kelimeler, kullanıcılar tarafından çeşidin tanınmasında zorluklara neden olacağından, isim olarak kabul edilmemelidir.