Yenilik koşulunun yerine getirilmesi için hangi şartlar sağlanmalıdır?
Islahçı Hakkı Rehberi Tem 03, 2024
İlk olarak UPOV m. 6/1 ve BitÇeşK m. 5’e göre yenilik, çeşidin “kullanım amacıyla” satılmamış veya umuma sunulmamış olmasını gerektirir. “Kullanım amacı” ifadesi, çeşit materyalinin sadece ticari amaçlarla elden çıkarıldığı hallere karşılık gelir. Bu bakımdan başvuran kişi, bitki çeşidinin çoğaltım materyalinin daha önce ticari amaçla değil de başka bir çeşidin ıslah edilmesi için kullanıldığını ispatlarsa yenilik yoksunluğu iddia edilemeyecektir.
İkinci olarak, çeşidin satılmamış veya umuma sunulmamış olması gerekir. 1991 Sözleşmesi m. 6/1’de ve CPVR m. 10/1’de satış veya diğer bir şekilde elden çıkarma ifadesi kullanılmıştır. Kanunumuzda yer alan umuma sunma ifadesi de, UPOV’daki karşılığıyla diğer kişilerin çeşidi kullanmasını mümkün kılan halleri kapsayan şekilde düşünülmelidir. CPVR, ıslahçının çeşidinin 22 Kasım 1928 tarihli Uluslararası Sergi Hakkında Sözleşme (Convention on International Exhibitions) kapsamında resmi olarak kabul edilen bir sergide veya buna eş değer olarak üye bir devlet tarafından resmi kabul edilen bir sergide gösterilmiş olmasını, kullanım amacıyla umuma sunulma olarak kabul etmemiştir (CPVR m.10/3). Bu husus BitÇeşK’da düzenlenmemiş olmasına rağmen, burada bir kullanım amacıyla satış veya umuma sunulma olmadığından, yenilik yok olmayacaktır. Bu nedenle ıslahçının çeşidini, bu sergilerde başvuru tarihinden önce yıllarca sergilemesi, yeniliği yok etmeyecektir.
Üçüncü olarak, satış veya umuma sunma varsa, bu durumun başvuran kişi tarafından veya onun iznini almış bir kişi tarafından yapılmaması gerekir (BitÇeşK m. 5/1). Çeşidi ıslah eden kişi veya ondan ıslahçı hakkını devralan kişi, başvuruyu yapan kişidir. Eğer ıslahçı çeşidin çoğaltım materyalini başka bir kişiye test etmesi (örneğin, iklim ve toprak şartları açısından incelemesi) için vermişse, daha sonra bu kişi başvuru tarihinden önce bu materyali başka kişilere izinsiz satmışsa, başvuranın izni olmadığından yenilik yok olmaz. Ancak, bu durumda ıslahçı çeşit materyalini sadece test için verdiğini, kişinin satışa izni olmadığını ispatlamak zorunda kalır. Eğer, ıslahçı izni açıkça vermemiş ise, iznin olup olmadığına karar verirken olayın tüm şartları dikkate alınacak, çeşidin pazarlanmasının ıslahçıya yüklenip yüklenmeyeceği belirlenecektir. Islahçının izniyle çoğaltım materyalini satan kişi, sözleşmeye dayalı kullanım (lisans) hakkına sahip olan kişi de olabilir. Lisans alan, bu sözleşmeden aldığı yetkiye dayanarak çeşidin çoğaltım veya hasat edilmiş materyalini kullanım amacıyla satabilir. Bu durum, yeniliği yok eder. Buna karşılık, zorunlu lisansta, zorunlu lisans sahibinin eylemleri, bu kapsamda ıslahçının izniyle yapılan umuma sunma olarak değerlendirilemez.
Dördüncü olarak çeşidin yenilik koşulunu sağlayabilmesi için, başvuru tarihinden önceki 1 yıllık süreden önce yurtiçinde, 4 yıllık süreden önce ise yurtdışında satılmamış veya umuma sunulmamış olması gerekir. Bu süre, ağaç ve asmalarda 6 yıldır. Öngörülen bu süreler, başvurunun yapıldığı tarihten geriye doğru hesaplanır. Bu süreler içinde yapılacak eylemler, ıslahçı hakkı alınmasını engellemeyeceğinden, bu süreler ıslahçının, ıslahçı hakkı için başvurmadan önce çeşidin ticari değerini belirleyebilmek amacıyla onu piyasaya sunmasına izin verir. Zira ıslahçı, piyasaya sunulan çeşit eğer karlı ise, ıslahçı hakkı almak isteyebilir. Bu yolla çeşit herkesçe bilinir hale geleceğinden, bu çeşit için diğer kişilerin ıslahçı hakkı alması da farklılık şartının yokluğu nedeniyle engellenmiş olur.